Respect: Վիլյամ Սարոյան: Մանկիկ /հատված չորրորդ/

IV

   Աշխարհը ճերմակ էր ձմեռային այն սառնամանիքի օրը, երբ նա մեր դպրոց եկավ ու մտավ դասասենյակ` իր հետ բերելով Սիեռա Նևադայի ցրտաշունչ քամին, լեռնային կենդանիների հանդարտ զգոնությունը, թռչող բազեների լռությունն ու նազանքը: Նա` այդ բարձրահասակ, կլոր լիքը դեմքով, ծանր սև մազերով ամերիկուհին: Նա հոր հետ սայլով էր եկել: Նա ազատություն տեսած իմաստուն աչքեր ուներ: Կեցվածքը հաստատուն էր, շարժումները` նազանի: Խոսքը մեղմ էր ու կոշտ: Ամերիկան ու մենք բոլորս շրջվեցինք` հիանալու մեր աշխարհամասով` Հյուսիսային Դաքոթայով, Նեբրասկայով, Վայոմինգով, անվերջանալիորեն ձգվող ամերիկյան հողով և այս աղջկանով` Բեթիով:

   Մեջն ունենալով հանդերձ կարծր հողի ու բարձր լեռների ամրությունը` նա շատ համեստ էր ու ժպտում էր մեզ: Մենք կարդալ գիտեինք, իսկ նա` ոչ, սակայն մենք ավելի քիչ բան գիտեինք, քան նա, որովհետև նա խոսում էր այնպիսի բառերով, որոնք ծնվել էին նյութի ամրությունից: Այդ ամենը, ինչ նա ասում էր, մեր ասածներից շատ ավելի խորիմաստ էր:

   Դպրոց նա չէր գնացել, ու թեև դեռևս տասնչորս տարեկան էր, ցանկացած հասուն կնոջից ավելի խոշոր էր: Նա շագանակագույն խոշոր ձեռքեր ուներ և ասում էր.

   - Ես վեց տարի շարունակ կարգուկանոնով պահել եմ լեռների իմ հայրական տունը, բայց հիմա հասկանում եմ, որ վաղ թե ուշ պետք է կարդալ սովորել: Այնպես, որ եկել եմ գրքերից սովորելու:

   Մեր դասարանում բոլորն էին ուրախ, որ ինչ-որ մեկը սարերից իջել է հովիտ` մեր փոքրիկ քաղաքը` սայլով կտրելով ցեխոտ ճանապարհները: Նա մուտք էր գործել մեր աշխարհը, ու թեև բոլորից խոշորամարմին էր և շատ մեծ` երրորդ դասարանում սովորելու համար, դրանից ո՛չ ամաչում էր, ո՛չ էլ շփոթվում: Շփոթվում էր մեր ուսուցչուհին: Նա ասում էր.

   - Դու ուզում ես ասել, որ դպրոցում երբեք չե՞ս սովորել: Որ սա առաջին անգա՞մն է, որ դու հայտնվել ես դպրոցի շենքում:

   - Ես հայրիկիս հետ սայլով շրջում էի,- ասում էր աղջիկը,- և որևէ տեղում կանգնելու ու դպրոց գնալու հնարավորություն չեմ ունեցել: Մենք ճամփորդել ենք այս ամբողջ երկրով մեկ: Մի գիշեր մենք մնացինք հյուրանոցում, դա պատահեց Չեյենեում: Իսկ առավոտյան նախաճաշին տապակա կերանք ու սուրճ խմեցինք:

   Մեր ուսուցչուհին շատ էր զարմացել: Նրան հեշտ օրեր չէին սպասում: Այս աղջիկը ճամփորդել էր մեկ այլ աշխարհում: Նա չի զարգացել իր ժամանակի երեխաների աշխարհում` սովորելով այբուբենն ու թվերը: Նա հասարակ մարդու դուստր էր ու հոր հետ կտրել-անցել էր ողջ աշխարհամասը: Մեր ուսուցչուհին շփոթված էր: 

   - Մայրդ որտե՞ղ է,- հարցրեց նա:

   - Ջոն մորս մասին երբեք ոչինչ չի պատմել,- ասաց աղջիկը:

   Եվ, ամենազո՜ ր Աստված, այդ պահին և այդ տեղում մեջս ծագեց ամենախենթ միտքը, որ երևի կարող է ծագել երրորդ դասարանի տղայի գլխում: Ես ինքս ինձ ասացի. "Այս աղջիկը որևէ կնոջից չի ծնվել: Նա պարզապես ինքն իրեն դուրս է եկել բոլոր այն վայրերից, որոնք ես երբևէ չեմ տեսել` ընդարձակ հարթ հովիտներից, լեռներից, գետերից, երկրի մի ծայրից մյուսը փռված բոլոր քաղաքներից":

   Ես ուզում էի նրան ճանաչել այնպես, ինչպես մեղուն է ձգտում ճանաչել մի մեծ ու պայծառ ծաղիկ` մխրճված լինելով այնպիսի խորության մեջ, ուր քաղցրությունն է ու առեղծվածը, որպեսզի գույնի բոցերից դուրս կորզի մեղրը և վեր ճախրի հրաշք ձևերից:

   Իմ ամբողջ արածը շատ վատ արձագանք գտավ: Դա զայրացրեց մեր ուսուցչուհուն, նա ինձ շատ վատ բաներ ասաց և ուղարկեց տնօրենի առանձնասենյակ` որպես դպրոցի ամենավատ տղան, որը ցանկանում է լեռնային այս խոշոր աղջկան:

Ընդգծումներն իմն են` Ա.Պ.