նամուս

նամուս

աննամուս.1907

աննամուս.1907

Բլօգ'n'Փնտրտուք

Total Pageviews

Tuesday, March 30, 2010

Խ.Լ.Բորխես: Սուսերաձև /Սուսերասպի/

--> /թարգմանությունն իմն է/

            Նրա դեմքն աղավաղված էր սարսափելի սպիով. մոխրագույն, գրեթե կատարյալ մանգաղաձևը մի եզրով հասնում էր  քներակին, մյուսով` շոշափում այտոսկրը: Նրա իրական անունը չուներ ոչ մի նշանակություն: Տակուարեմբոյում բոլորն անվանում էին նրան Անգլիացին Լա-Կոլորադոյից: Այս հորիզոնների տերն ու տիրակալը` Կարդոսոն, չէր ցանկանում վաճառել իր կալվածքը, սակայն, ինչպես պատմում էին, անգլիացին դիմել էր անսպասելի միջոցի. վստահել էր նրան իր վիրասպիի գաղտնիքը: Անգլիացին ժամանել էր սահմանի այն կողմից` Ռիու-Գրանդե-դու-Սուլից: Շշուկներ էին պտտվում, որ այնտեղ` Բրազիլիայում նա զբաղվում էր մաքսանենգությամբ: Այս կողմերում խոտառատ դաշտերի և ցամաքած ջրելատեղերի պակաս չկար: Անգլիացին, կարգ ու կանոն հաստատելու ընթացքում, հավասարը հավասարի աշխատում էր իր պեոնների[1] հետ: Ասում են, նրա խստությունը հասնում էր դաժանության, սակայն Անգլիացին երբեք չէր մոռանում արդարությունը: Ասում էին, նաև, որ կարգին խմող էր: Տարին երկու անգամ փակվում էր ձեղնահարկում և հայտնվում երկու-երեք օրից` ասես վերադառնում էր մի որևէ ճակատամարտից կամ էլ խելագար ծովաճոճքից. գունատ, երերուն, անհանգիստ, սակայն միևնույն ժամանակ չկորցրած իր` բռնապետի ահեղ տեսքը: Ես հիշում եմ նրա սառն աչքերը, մկանուտ նիհարությունն ու մոխրանման բեղերը: Նա չէր շփվում ոչ ոքի հետ. ճիշտ է` նրա իսպաներենը խղճուկ էր և միախառնված էր բրազիլերենին[2]: Բացի առևտրական բնույթի նամակներից կամ ծանուցագրերից, այլ փոստ նա չէր ստանում:
            Հյուսիսի դեպարտամենտներով կատարած իմ վերջին ուղևորության ժամանակ Կարագուատա գետակի բուռն հեղեղումն ստիպեց ինձ գիշերակաց փնտրել Լա-Կոլորադոյում: Միանգամից նկատեցի, որ իմ հայտնվելն այնքան էլ չողջունվեց, և ես փորձեցի սիրաշահել Անգլիացուն. դիմեցի մարդկային մոլորություններից ամենակույրին` հայրենասիրությանը: Ասեցի, որ անհաղթ է այն երկիրը, որտեղ իշխում է անգլիական ոգին: Զրուցակիցս գլխով արեց, սակայն քմծիծաղով ավելացրեց, որ բնավ անգլիացի չէ: Նա իռլանդացի էր, Դանգարվանից: Ասեց և կմկմաց` ասես ինչ-որ անցանկալի գաղտնիք բացահայտեց:
            Ընթրիքից հետո դուրս եկանք նայելու երկինքը: Հորիզոնը պարզվել էր, սակայն Հարավային բլրակների կողմից դեպի մեզ էին սողում կայծակներով ճեղքված և կորացած նոր մուգ ամպեր: Համեստ ձևավորված ճաշասենյակում պեոնը, որը սեղան էր գցել ընթրիքի համար, մեզ հրամցրեց ռոմով լի շիշը: Խմում էինք երկար ու լուռ:
            Չգիտեմ օրվա որ ժամն էր, երբ նկատեցի, որ նա արդեն հարբել է: Չհասկացա թե ինչ մտքիս եկավ, սակայն, լարվածությունից թե ձանձրույթից, խոսք բացեցի նրա սպիի մասին: Անգլիացին ցնցվեց. մի պահ թվաց թե ինձ տնից դուրս կվռնդի: Սակայն նա խոսեց իրեն հատուկ պարզ ձայնով.
-         Ես Ձեզ կպատմեմ այդ պատմությունը մի պայմանով. բաց չեմ թողնի ոչ մի մանրամասն, ոչ մի հանգամանք, ինչը բերեց անարգանքին:
Ես համաձայն էի: Ահա այդ պատմությունը, որը նա պատմեց անգլերենով` մեջընդմեջ անցնելով իսպաներենին և պորտուգալերենին.

«1922 թվականին, Կեննոտի քաղաքներից մեկում, շատերի թվում և ես թաքուն մարտնչում էի Իռլանդիայի անկախության համար[3]: Կենդանի մնացած ընկերներիցս ոմանք այժմ աշխատում են խաղաղ պայմաններում, ոմանք /արդյոք պարադոքս չէ՞/ կռվում են ծովի վրա և անապատում` անգլիական դրոշի ներքո: Նրանցից ամենաարժանավորը զոհվեց զորանոցի բակում. նա գնդակահարվեց արևածագին` կիսաքնատ զինվորների կողմից: Ոմանք, ոչ ամենադժբախտներն, իրենց կյանքը տվեցին քաղաքացիական պատերազմի` քչերին հայտնի ու անանուն կռիվներում: Մենք հանրապետականներ էինք, կաթոլիկներ. կային, միգուցե, ռոմանտիկներ: Իռլանդիան մարմնավորում էր ոչ միայն մեր պայծառ ապագան ու անհանդուրժելի ներկան, այլև մեզ հարազատ ավանդույթների կսկիծը, կլոր աշտարակները և դարչնագույն ճահիճները, ատելությունը դեպի Պարնելլը[4] և կիրքը դեպի լայնատարած հերոսապատումները, որտեղ կային ցլերի առևանգման տեսարաններ. ցլերը վերամարմնավորվում էին մեկ որպես հերոս, մեկ` որպես ձուկ, մեկ` որպես լեռ...Մի անգամ վերջալույսին ժամանեց ոմն, /որին ես երբեք չեմ մոռանա/  Ջոն Վինսենթ Մուն` Մյունսթերից և համալրեց մեր շարքերը:
Նա կլիներ մոտ քսան տարեկան: Նիհար էր ու թուլակազմ. թողնում էր անողնաշար էակի տպավորություն: Անփոփոխ ուշադրությամբ ու եռանդով նա էջ առ էջ  ուսումնասիրում էր կոմունիստական ինչ-որ դասագիրք, սակայն դիալեկտիկական մատերիալիզմը նրան ծառայում էր միայն որպես բանավեճերն ընդհատելու միջոց: Պատճառները, որոնց շնորհիվ մեկը կարող է սիրել կամ ատել դիմացինին, անհաշիվ են: Իսկ Մունը համաշխարհային պատմությունը հանգեցնում էր ծամծմված տնտեսագիտական հակասություններին: Պնդում էր, որ հեղափոխական գործի «հաղթահանդեսը» կանխորոշված է: Ես ասեցի, թե միայն «ջենտլմեններն» են իրենց նվիրում մի գործի, որն ի սկզբանե մատնված է ձախողման... Ուշ գիշեր էր: Մենք շարունակ բանավիճում էինք միջանցքներում, աստիճանավանդակներին, հետո`դատարկ փողոցներում: Մունի դատողություններն ինձ վրա այնքան ազդեցություն չէին ունենում, որքան նրա անառարկելի ու խրատական խոսելաոճը: Մեր նոր զինակիցը չէր վիճում. նա ուղղակի հայտնում էր իր կարծիքը` քամահրանքով ու ջղայնությամբ:
Երբ մենք հասանք քաղաքի վերջին տներին, մեզ խլացրեց հրացանի` ականջ ծակող կրակոցը: (Մինչ կրակոցը և հետո, մենք քայլում էինք ֆաբրիկայի կամ զորանոցի խուլ պատի երկայնքով): Մենք նետվեցինք ինչ-որ մի մութ նրբանցք: Հրե ֆոնին հաղթանդամ թվացող մի զինվորական դուրս նետվեց այրվող տնակից և որոտաձայն հրամայեց մեզ կանգ առնել: Ես արագացրի քայլերս, բայց իմ ընկերը չհետևեց ինձ: Ես շրջվեցի: Ջոն Վինսենթ Մունը կանգնած էր անշարժ. կախարդվածի կամ սարսափից քարացածի տեսք ուներ: Ես հետ դարձա, մի հարվածով տապալեցի զինվորին, հայհոյելով ցնցեցի Վինսենթ Մունին ու հրամայեցի գալ իմ հետևից: Սակայն հարկ եղավ ձեռքը բռնած քարշ տալ նրան. նա մահու չափ վախեցած էր: Հրացանի կրակոցը հասավ մեզ, փամփուշտն այրեց Մունի արմունկը: Երբ մենք ծուռումուռ քայլում էինք սոճենիների միջով, նա տնքում ու հեծկլտում էր:
1922-ի այդ աշնանը ես ապաստան գտա գեներալ Բերկլիի վիլլայում: Վերջինիս տերը, որին ես երբեք չտեսա, այդ ժամանակ զբաղեցնում էր մի ադմինիստրատիվ պաշտոն Բենգալիայում: Տան հարյուրամյակը դեռ չէր լրացել` այն արդեն խարխուլ ու բարձիթողի վիճակում էր` լի անհեթեթ միջանցքներով ու անիմաստ սրահներով: Թանգարանն ու ահռելի գրադարանը գրավում էին առաջին հարկն ամբողջությամբ. անմիտ և իրար հակասող գրքերը ինչ-որ չափով ներկայացնում էին 19-րդ դարի պատմությունը, իսկ Նիշապուրի յաթաղանների սառած կիսակլորներում թաքնվում էր կատաղի կռիվների սրընթացությունը: Որքան հիշում եմ, մենք մուտք գործեցինք գաղտնի ճանապարհով: Մունը դողդողացող շուրթերով մռթմռթաց, թե մեր գիշերային արկածները բավականին հետաքրքիր էին: Ես վիրակապեցի նրան, տվեցի մեկ բաժակ թեյ: Համոզվեցի, որ նրա մոտ ոչ թե վերք է, այլ քերծվածք: Հանկարծ նա զարմանքով կմկմաց.
-         Դուք, այնուամենայնիվ, ձեզ բավականաչափ վտանգի ենթարկեցիք:
Ես խնդրեցի նրան չանհանգստանալ: (Քաղաքացիական պատերազմի ավանդույթներն ստիպում էին ինձ վարվել հենց այդ կերպ, բացի այդ, թեկուզ և մեկ զինվորի ձերբակալությունը կարող էր կործանման տանել մեր ողջ պայքարը):
Հաջորդ օրը Մունը ձեռք բերեց նախկին ինքնավստահությունը: Նա վերցրեց իմ առաջարկած ծխախոտն ու ենթարկեց ինձ խիստ հարցաքննության` «մեր հեղափոխական կուսակցության տնտեսական ռեսուրսները» թեմայով: Նրա հարցերը խփում էին նշանակետին: Ես ասեցի (և դա էր ճշմարտությունը), որ իրավիճակը ծանր է: Հրացանների կրակոցների որոտը թնդացնում էր ամբողջ Հարավը: Ես ասեցի Մունին, որ մեզ սպասում են մեր ընկերները: Մտա իմ սենյակ` վերարկուի ու ատրճանակի հետևից: Վերադառնալով գտա Մունին փակ աչքերով` մեկնված բազմոցին: Նա արտաբերեց, թե իր մոտ տենդի նոպա է ու գանգատվեց սուր ուսացավից:
Այստեղ ես հասկացա, որ նրա վախկոտությունն անբուժելի է: Անհարմար զգալով` խորդուրդ տվեցի իրեն լավ նայել ու հրաժեշտ տվեցի: Ես այնչափ անհարմար էի զգում այդ մարդու փոխարեն, ասես ես էի վախկոտը, և ոչ թե Մունը: Քանզի այն բանին, ինչ արվում է անհատի կողմից, կարծես իրենց մասնակցությունն են բերում բոլոր մարդիկ: Այդ պատճառով դժվար է անարդարացի համարել, եթե միայն լսելու չտալը մի այգում անեծք բերեց ողջ մարդկության վրա; դժվար է անարդարացի համարել, եթե միայն մեկ հրեայի խաչելության մեջ բոլորը գտնեին իրենց փրկությունը: Միգուցե իրավացի է Շոպենհաուերը. ես – դա մնացածներն են, ցանկացած մարդ -  դա բոլոր մարդիկ են: Շեքսպիրն ինչ-որ իմաստով հենց ինքը` դժբախտ Ջոն Վինսենթ Մունն էր:
Մոտ ինն օր մենք ապրում էինք գեներալի հսկայական վիլլայում: Պատերազմի արհավիրքների ու պայծառ օրերի մասին չեմ  պատմի: Իմ նպատակն է ձեզ պատմել ինձ խայտառակող սպիի մասին: Այդ բոլոր ինն օրերն իմ հիշողության մեջ միաձուլվեցին մեկում, բացի նախավերջինից: Այդ օրը մենք ներխուժեցինք զինանոց և լուծեցինք մեր` ոչ ավել ոչ պակաս տասնվեց զինակիրների վրեժը, որոնք սպանվել էին Էլֆինում` գնդացրորդի կողմից: Ես դուրս սողացի տնից այգաբացին, արևալույսի նուրբ մշուշաքողի ժամանակ: Վերադարձա մթնշաղին:
Ընկերակիցս սպասում էր ինձ վերևում, վերքը չէր թողնում նրան իջնել առաջին հարկ: Ես ասես հիմա էլ տեսնում եմ նրան` Ֆ.Ն. Մոուդայի կամ Կլաուզեվիցի` ստրատեգիայի մասին գրքերից մեկը թերթելիս: «Բոլոր զինատեսակներից նախընտրում եմ հրետանին» - խոստովանեց մի գիշեր նա: Նա անընդհատ տեղեկանում էր մեր ռազմական պլանների մասին և հաճույքով քննադատում կամ ուղղումներ մտցնում: Սովորաբար նախատում էր մեզ «խղճուկ նյութական պաշարների» համար և մռայլ  համոզվածությամբ գուշակում էր ողբերգական վերջաբան: «Տանուլ  տված գործ է», - շշնջում էր նա: Փորձում էր ինձ համոզել, որ վախկոտությունն աննշան թերություն էր` համեմատած իր բացահայտ մտավոր ունակությունների հետ: Այսպես անցան, լավ թե վատ, բոլոր ինն օրերը:
Տասներորդ օրը քաղաքն ամբողջովին անցավ Սևերի և Շագանակագույնների[5] իշխանության տակ: Լռակյաց ու հաղթանդամ հեծյալները պարեկություն էին անում փողոցներում: Քամին բերում էր մոխիր ու խանձահոտ: Ինչ-որ մի անկյան վրա ես տեսա փռված դիակ, սակայն հիշողությանս մեջ առավել պահպանվել է հետևյալը. մի մանեկեն հրապարակի կենտրոնում, որի վրա կրակում էին զինվորները` փորձելով հմտանալ հրաձգության մեջ...
Ես հեռացա տնից, երբ արշալույսը դեռ նոր էր բացվում. կեսօրին արդեն հասցրել էի վերադառնալ: Մունը գրադարանում զրուցում էր ինչ-որ մեկի հետ: Ես հասկացա, որ նա խոսում է հեռախոսով: Հետո լսեցի իմ անունը, այնուհետև` որ վերադառնալու եմ յոթի կողմերը, ավելի ուշ` որ ինձ ձերբակալեն տան կողքի այգում: Իմ իմաստուն ընկերը շատ խելացիորեն մատնում էր ինձ: Ես լսեցի, թե ինչպես էր նա պահանջում իր անվտանգության երաշխիքները:
Այստեղ պատմությունն իմ խճճվում ու ավարտվում է: Հիշում եմ միայն, որ դավաճանի հետևից վազում էի կիսամութ դժոխային միջանցքներով ու սարսափելի կտրուկ աստիճաններով: Մունը ծանոթ էր վիլլային ավելի, քան ես: Մեկ թե երկու անգամ կորցրի նրա տեսադաշտից: Սակայն հասա նրան ավելի շուտ, քան ինձ կբռնեին զինվորները: Պատի վրայից` գեներալի զինվորական հավաքածուից ճանկեցի կարճ մի սուսեր: Այս պողպատե կիսալուսնով ես թողեցի նրա դեմքին մեկ այլ` արյունոտ կիսալուսին: «Բորխես, ես ձեզ չեմ ճանաչում, այդ պատճառով պատմեցի այնպես, ինչպես եղել է: Այսպես ինձ ավելի հեշտ կլինի տանել ձեր արհամարհանքը»:
Պատմողը լռեց: Ես նկատեցի, որ նրա ձեռքերը դողում են:
-         Իսկ Մու՞նը - հարցրի ես:
-         Ստացավ հուդայական իր փողերն ու մեկնեց Բրազիլիա: Գնալուց առաջ, հրապարակի վրա, նայում էր, թե ինչպես են գինովցած զինվորները գնդակահարում մանեկենին:
Ես իզուր սպասում էի պատմության շարունակությանը: Վերջապես հարցրի, թե ինչ եղավ հետո:
Այդ պահին նա մի հառաչ արձակեց, և ամաչկոտ ու երերուն շարժումով ցույց
տվեց իր գունատ ու կիսաթեք վիրասպին:
-         Դուք ինձ չե՞ք հավատում, - մռթմռթում էր նա, - թե չե՞ք տեսնում ինձ պատվազուրկ անող այս երեսադրոշմը: Ես մտածված խճճում էի պատմությունը, որպեսզի դուք լսեք մինչև վերջ: Ես մատնեցի մի մարդու, ով փրկել էր իմ կյանքը: Ես` Վինսենթ Մունն եմ: Այժմ կարող եք արհամարհել ինձ:

©Արա Պետրոսյան, թարգմանություն, MMX

[1] Պեոն – Բատրակ Լատինական Ամերիկայի երկրներում
[2] իմա` պորտուգալերեն (Ա.Պ.)
[3] Նկատի է առնված 1922-1923թթ քաղաքացիական պատերազմը իռլանդացի հանրապետականների և 1921թ անգլո-իռլանդական պայմանագրի կողմնակիցների միջև: Պայմանագրով Իռլանդիան ստանում էր   դոմինիոնի կարգավիճակ, իսկ հյուսիսային շրջանները մնում էին անգլիացիքի տիրապետության տակ:
[4] Չարլզ Ստյուարտ Պարնելլ (1846-1891)– իռլանդացի քաղաքական գործիչ, գլխավորում էր հայրենիքի անկախության համար մղվող շարժումը:
[5] Անգլիական բանակի զորամիավորումներ, որոնք ձևավորվում էին Մեծ Բրիտանիայի գաղութների բնակիչներից:

17 comments:

  1. Չգիտեմ որ լեզվից էս թարգմանել, բայց լավն էր...
    Քո հայերենը սիրում եմ:

    ReplyDelete
  2. pՈ՞նց գիտեիր, որ էս իմ ամենասիրած պատմվածքներից մեկնա՞: Արա ջան, ո՞ր լեզվից ես թարգմանել: Շատ լավ ես թարգմանել: ))))
    էսա քեզ փի ար եմ անում ))

    ReplyDelete
  3. ամաչում եմ ասեմ բայց...ռուսերենից եմ թարգմանել :-)

    ReplyDelete
  4. հահա, ինչից ես ամաչում )))) ես մի քանի օր առաջ էի հենց «վերակարդում» էս, քննությանս էի պատրաստվում, ու ասեմ նույնիսկ 3րդ թարգմանություն ես արել, բայց արտակարգ ա ստացվել, լրիվ նույն իմաստն ա :)

    ReplyDelete
  5. զգացված եմ :-) դու սֆաթագրքում չկաս ??

    ReplyDelete
  6. Դեմք ես ))) հա ունեմ ))) հենց ըտեղ էլ քեզ պի ար եմ արել երեկ ))

    ReplyDelete
  7. բա արի ընկերանանք :-)

    ReplyDelete
  8. Ես արդեն եկել եմ :-)
    ոնց ես գրանցված սֆաթագրքում ?

    ReplyDelete
  9. es vonc vor te qez gta u avelacreci :D xoxma kylni urishn ylni :D

    ReplyDelete
  10. Եղբայր .. ես ՀամաՀայկական Էլ-Գրադարանի հիմնադիրն եմ , կարող եմ իմ մոտ ավելացնել Բորխեսի գրքի մեջ այս քո թարգմանությունը, ոնց հիշում եմ , սա չկա ։ Հա ընդ որում ասեմ, ես Բորխեսի ֆանատ եմ , լավ էր թարգմանված ։ Good job

    ReplyDelete
  11. Գիտեի որ էդ կայքի հիմնադիրներից մեկն ես, հարց չկա՝ ավելացրու, ուրախ կլինեմ :-)

    ReplyDelete
  12. մենակ լինքը ուղարկի ինձ եթե հնարավոր ա՝
    petrosyan.ara@gmail.com
    P.S. մերսի

    ReplyDelete
  13. Inchpes Borges-i, ainpes el Facebook bari hayeren targmanutiunnery shat hadjoxvac en.

    ReplyDelete

նշագրեր /// պիտակներ

DIY (5) handmade (2) ImYerevan.com (4) Re:Post: (9) Respect: (10) SOS (1) СССР (8) ազգային ներկապնակ (21) ազգային-ազատագրական (7) ազգի թերմացք (3) ակնարկ (4) ամառային դահլիճ (4) այլախոհ (1) անկախություն (3) Արթուր Մեսչյան (9) արխիվ (2) արձակ (27) արձակոտն (27) արվեստ (5) արտատպում (4) բանախոսություն (1) բնապահպանական (14) Գառնի (6) գիրք (5) գրականություն (5) դասախոսություն (1) Դովլաթով (6) եկեղեցի (3) եղեռն (4) երաժշտություն (37) երգիծահումոր (13) ԵՐԵՎԱՆ ամսագիր (3) Երևան (41) Զորաց քարեր (1) Զվարթնոց (2) Թամանյան (10) թատրոն (4) թարգմանություն (10) թուքումուր (41) ինֆոգրաֆիկա (1) Լենինգրադ (1) Լեռ Կամսար (5) լիկ.բեզ (9) լուսանկար (17) լուսանկարչություն (9) հայոց լեզու (6) հեղափոխություն (3) հեռուստաթատրոն (2) Հին Երևան (17) հնագիտություն (2) հոդված (1) հուշարձան (2) ճանապարհորդական (33) ճարտարապետություն (15) մանիֆեստ (5) մշակույթ (3) մոբիլոգրաֆիա (31) մոտո (4) մտավորական (5) նամակագրություն (1) նոթեր (53) ոսկե ծիրան (5) ոտանավոր (9) որմզդեղն (4) պատմվածք (2) պարապ-սարապ (11) պեղումներ (1) ռադիո (1) ռազմահայրենասիրական (2) Ռաֆայել Իսրայելյան (1) Սարոյան (12) սոցիալական (14) վավերագրական (6) Վրաստան (2) տեսանյութ (12) տեքստ (1) քաղաք (12) ֆիլմ (87) ֆոտոպատմություն (14)